Nhân lực công nghệ thông tin: Thừa người có bằng cấp, thiếu người làm được việc

Ngày nay trong thời đại số hóa thì xã hội có nhu cầu lớn về lao động trong lĩnh vực công nghệ thông tin ở quy mô toàn cầu chứ không riêng tại Việt Nam. Số lượng việc làm nhiều, thu nhập tốt, cơ hội phát triển nghề nghiệp rộng mở với những kỹ sư công nghệ thông tin làm được việc, biết cách làm việc hiệu quả. Các công ty công nghệ lớn, những startup công nghệ năng động vẫn thường xuyên “giành giật” nhân tài với nhiều chính sách lương, thưởng, tặng cổ phần, du lịch… Nói như vậy để hiểu cơ hội nghề nghiệp của ngành công nghệ thông tin cho hiện tại và tương lai là rộng mở với những kỹ sư, cử nhân có kiến thức chuyên môn và kỹ năng làm việc tốt.

Việt Nam có nhiều trường đại học, cao đẳng tuyển sinh và đào tạo lĩnh vực công nghệ thông tin để đáp ứng nhu cầu của xã hội. Tuy nhiên có thực trạng đáng buồn và đáng báo động là chất lượng nguồn nhân lực lĩnh vực IT từ nhà trường có sai lệch lớn với nhu cầu từ doanh nghiệp, có thống kê hơn 70% sinh viên tốt nghiệp ngành công nghệ thông tin phải được doanh nghiệp đào tạo lại. Điều đó gây tổn hại, lãng phí cho cả doanh nghiệp sử dụng lao động lẫn người lao động mà bấy lâu nay ít được báo động, mãi cho đến khi tỉ lệ thất nghiệp, làm trái ngành quá lớn thì mới có những hồi chuông cảnh tỉnh, dù sao thà muộn còn hơn là không bao giờ.

Vậy nguyên nhân nào khiến có sự lệch pha lớn giữa sản phẩm được đào tạo từ nhà trường và nhu cầu của doanh nghiệp? Theo góc nhìn của tôi thì có mấy nguyên nhân sau:

Thứ nhất, nhà trường vẫn chưa có tư duy xem những gì mình tạo ra, tức là các kỹ sư, cử nhân, là một sản phẩm để phục vụ thị trường, sản phẩm đó là chất lượng nguồn nhân lực. Đa số các trường đại học, cao đẳng vẫn xem đào tạo là việc của nhà trường, còn đáp ứng nhu cầu việc làm xã hội là chuyện của xã hội, của các kỹ sư, cử nhân. Nói theo từ ngữ marketing là nhà trường vẫn còn nghĩ “bán những cái mình có, chứ chưa phải bán những cái mà xã hội cần”. 

Thứ hai, vì tư duy đã quá cũ kỹ ở trên nên nhà trường thiếu những hành động bám sát với thực tiễn về nhu cầu nguồn nhân lực. Điển hình nhiều người giảng viên có thể “giảng đi giảng lại” bài dạy cách đây cả dăm mười năm trước trong khi thực tiễn xã hội thay đổi vô cùng nhanh. Kể cả có những giảng viên chỉ có năng lực “đọc sách giùm bạn”, khiến sinh viên cảm thấy chán nản, mất định hướng khi nghe giảng. Việc trao đổi, gắn kết giữa nhà trường và doanh nghiệp thường không đi vào chiều sâu vào tính thực tiễn và hiệu quả mà đâu đó thường dừng lại tính hình thức. Thiếu môi trường cho sinh viên được cọ xát với thực tiễn, nhưng mất nhiều thời gian để làm những đồ án lớn/nhỏ nhưng chẳng biết dùng vào việc gì ngoài việc để trình diễn “trưng bày”, điều đó khiến người học không định hướng được công việc thực ở doanh nghiệp sẽ như thế nào, cần kiến thức cốt lõi gì, cần kỹ năng gì…

Thứ ba, vì áp lực chỉ tiêu tuyển sinh mà không ít trường đại học, cao đẳng hạng dưới đã bằng nhiều cách để tuyển sinh cho đủ, cho dù biết rằng với chất lượng đầu vào thấp như vậy thì khó lòng đào tạo được đầu ra có chất lượng cao. Xã hội vẫn còn tư tưởng chuộng bằng cấp mà chưa đi vào thực học thực làm nên các trường yếu kém này vẫn có đất để dụng võ, vẫn chiêu sinh được học viên. Chỉ có cái hậu quả là sản phẩm tạo ra thường kém chất lượng, rồi thất nghiệp, rồi làm trái ngành trái nghề gây ra bao lãng phí thời gian, sức lực, tiền bạc, gây mất niềm tin cho xã hội…

Thứ tư, cũng cần kể đến ý thức, sự rèn luyện, tính chủ động của người học. Học sinh của Việt Nam học 12 năm phổ thông thường theo cách “thầy dạy gì học nấy”, hay nói cách khác là tuân thủ là phục tùng nên dù có ý thức tốt, có khả năng rèn luyện cao nhưng thông thường tính chủ động, tính độc lập kém. Vào các năm đại học, cao đẳng có thể môi trường có tư duy mở hơn tuy nhiên “tính tuân thủ và phục tùng” vẫn là chủ đạo, người sinh viên hiếm khi có tư duy phản biện, có rất ít thầy chấp nhận tính phản biện của sinh viên. Đối với lĩnh vực công nghệ thông tin thì có một ít đặc thù hơn là sinh viên có thể tự học, tự nghiên cứu từ nhiều nguồn tri thức khác nhau một cách dễ dàng hơn so với nhiều ngành khác, bởi thế giới công nghệ thông tin là thế giới phẳng. Có không ít sinh viên tìm được niềm đam mê trong quá trình tự tìm tòi học hỏi nhưng phần đa số sinh viên vẫn ỉ lại với giáo trình của giảng viên, ham vui hơn là ham học. Đó là nguyên nhân tại sao vẫn có gần 30% sinh viên công nghệ thông tin ra trường là được nhận ngay vào các việc làm đúng với chuyên môn và phát triển vượt bậc, nguyên nhân cũng là tính ý thức của mỗi người học vậy.